Το καλοκαίρι του 1942 ένα ελάχιστα γνωστό σκάνδαλο διαφθοράς, το σκάνδαλο Χερτούρα, έφερε έναν επιστρατευμένο νεαρό Γερμανό δικηγόρο στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Επρόκειτο για τον Βερολινέζο Μαξ Μέρτεν, ηλικίας 31 ετών, που ήταν ένας απλός στρατιώτης, το φύλλο πορείας του οποίου ήταν για τη Μυτιλήνη. Στο τρένο που ταξίδευε, μια τυχαία γνωριμία με τον διπλανό συνεπιβάτη του, έναν Γερμανόσυνταγματάρχη, θα άλλαζε τον προορισμό του. Έμεινε στη Θεσσαλονίκη και εντελώς απρόσμενα τοποθετήθηκε στο πολιτικό προσωπικό της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης. Έτυχε εκείνες τις ημέρες, λόγω ανάμιξής του στο σκάνδαλο, να έχει περιπέσει σε δυσμένεια ένας άλλος επιστρατευμένος Γερμανός νομικός, ο Καρλ Μάρμπαχ, ο οποίος είχε καθήκοντα συμβούλου στον Γερμανό στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, τον στρατηγό Κουρτ φον Κρένσκι.
Τα καθήκοντα αυτά ανατέθηκαν στον νεοφερμένο Μέρτεν και από το σημείο αυτό αρχίζει η ομώνυμη υπόθεση, που θα πάρει θρυλικές διαστάσεις πολλά χρόνια αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας 1950, επηρεάζοντας θυελλωδώς την πολιτική ζωή του τόπου τότε. Μοιάζει σαν μυθιστόρημα, γι’ αυτό και είναι ενδιαφέρον για τον αναγνώστη να αποκρυπτογραφήσει αυτή την υπόθεση, μέσα από την απομυθοποιημένη παρουσίασή της που γίνεται στο παρόν βιβλίο.
Ο συγγραφέας αναζήτησε με επιμονή και υπευθυνότητα να συγκεντρώσει τα πραγματικά περιστατικά, να τα διασταυρώσει και εν πάση περιπτώσει να τα αποκαθάρει κατά το δυνατόν. Υπήρξαν πολλά παρασκήνια, πολλές σκοτεινές και φανερές διεργασίες, απίστευτες προεκτάσεις και διασυνδέσεις, θεμιτές και ανομολόγητες σκοπιμότητες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία, Δυτική και Ανατολική, ακόμη και στην Αγγλία ή την Αμερική. Η όλη υπόθεση Μέρτεν υπήρξε πολυκύμαντη, επηρέασε πολύ αιχμηρά την πολιτική ζωή, ενώ το φάσμα της είχε διαχρονική συνέχεια μέσα από γενικεύσεις και προσωποποιήσεις, διαιωνίζοντας έτσι μια μυθοπλαστική διάσταση.
Η παρούσα εργασία δεν είναι προϊόν μιας πρόσκαιρης και βιαστικής έρευνας. Ο συγγραφέας για πολλά χρόνια ασχολήθηκε με το θέμα οριζοντίως, καθέτως και διαγωνίως. Υπήρχαν πολλά κενά που έπρεπε να φωτισθούν, να αναζητηθούν και να συμπληρώσουν το όλο πλαίσιο. Και όπως λοιπόν είναι φυσικό, αναδίφησε σε αρχεία, δημόσια και ιδιωτικά, ελληνικά και αλλοδαπά, ενώ έλαβε ακόμη και μαρτυρίες προσώπων που είχαν μια κάποια δραστηριότητα, γνώση ή μια οποιαδήποτε σχέση σε οποιαδήποτε χρονική φάση.
Ο πρωταγωνιστής αυτής της υπόθεσης, ο Μαξιμιλιανός Μέρτεν, ξαφνικά συγκέντρωσε επάνω του τα φώτα της δημοσιότητας και έπειτα από μια παρατεταμένη επικοινωνιακή υπερβολή έμεινε διαχρονικά να προσωποποιεί τον κτηνώδη βάρβαρο κατακτητή που έδρασε στη χώρα μας – κατά τα επάρατα χρόνια της Κατοχής – με περισσή αλαζονεία και απληστία, αδιαφορώντας για τις ανθρώπινες ζωές που είχε υπό την εξουσία του. Του αποδόθηκε η βούληση να εξολοθρεύσει τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, αλλά και να οικειοποιηθεί τις περιουσίες τους. Ακόμη και μέχρι πρόσφατα κατά καιρούς γίνεται μνεία για τη μυθώδη περιουσία αξίας εκατομμυρίων χρυσών λιρών που απέκτησε στα χρόνια εκείνα, ώστε διάφοροι ευφάνταστοι να συνεταιρίζονται για την αναζήτηση δυσθεόρατων θησαυρών.
Περιεχόμενα
Πρόλογος
Εισαγωγή
ΜΕΡΟΣ Α’. Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΥΠΟ ΚΑΤΟΧΗ
Μια τοπική πολιτική διάσταση
Επισιτισμός και το σκάνδαλο Χερτούρα-Σπυρίδη
Η δίωξη των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη
Οι εβραϊκές περιουσίες
Ο Μέρτεν σε θέση γκαουλάιτερ
Ο Κ. Καραμανλής επί Κατοχής
Μια ιδιαίτερη σχέση με πράκτορα της Γκεστάπο
Ο Κ. Καραμανλής στα αρχεία της CIA
Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963
ΜΕΡΟΣ Β’. Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΡΤΕΝ
Τι αναφερόταν στο βούλευμα
Περίεργη κυβερνητική συμπεριφορά
Ο Λάμπρος Κορομηλάς για τη δίκη
Η δίκη
Η απολογία του Μέρτεν
Η αγόρευση του Βασιλικού Επιτρόπου
Οι συνήγοροι υπεράσπισης
Η απόφαση του δικαστηρίου
Επιλεγμένα έγγραφα της δικογραφίας
Υπόμνημα της Ισραηλιτικής Κοινότητας
Κατάθεση Ντίτερ Βισλιτσένι (1947)
Ένορκες ανακριτικές καταθέσεις στη δικογραφία
ΜΕΡΟΣ Γ’. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΥΕΛΛΑ
Τα άρθρα της εφημερίδας “Ηχώ του Αμβούργου”
Το άρθρο του “Σπήγκελ”: «Ο θείος Κωνσταντίνος»
Η κυβερνητική αντίδραση
Μια θλιβερή συνέχεια στη Βουλή
Φωτογραφίες, φωτομοντάζ και αντι-φωτομοντάζ!
Αλληλομηνύσεις και δικομανία
Η κατάθεση στη μεγάλη δίκη Άιχμαν
Το θέμα Υψηλάντη
Εξασφάλιση ή εξαγορά της σιωπής
Επίλογος
D-DAY, Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ