ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ

…και κάηκε και το τέμενος κι ο Απόλλων. Στάχτη το είδωλο• για σάρωμα, με τα σκουπίδια. Έσκασε ο Ιουλιανός και διέδοσε – τι άλλο θα έκαμνε – πως η φωτιά ήταν βαλτή από τους Χριστιανούς εμάς. Ας πάει να λέει. Δεν αποδείχθηκε• ας πάει να λέει. Το ουσιώδες είναι που έσκασε. Κ. Π. Καβάφης «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»  Η ανοχή που υποσχέθηκε στους Εθνικούς υπηκόους του με το έδικτο των Μεδιολάνων ο πρώτος Χριστιανός Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ, Κωνσταντίνος ο Μέγας, με τα χρόνια εξελίχθηκε σε πολιτική διωγμών και σε απαγόρευση των δημοσίων τελετών των παλαιών θρησκειών.  Η χρήση των κοσμικών όπλων και της κρατικής εξουσίας σαν όργανα θρησκευτικών διωγμών, είναι η μεγαλύτερη κατηγορία εναντίον της Εκκλησίας στους μετέπειτα αιώνες της Αυτοκρατορίας.  Στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας ο παγανισμός, που πήρε το όνομά του από τη λατινική λέξη paganus (χωριάτης), εξακολουθούσε να επιζεί.  Τελικά ο παγανισμός πέθανε είτε από εξάντληση, είτε απορροφώμενος από τη Χριστιανική λατρεία που υιοθέτησε αρκετά στοιχεία του. Ο τέταρτος και ο πέμπτος αιώνας είναι η εποχή που αναπτύχθηκε η λατρεία των τοπικών αγίων και ενσωματώθηκαν στη Χριστιανική λατρεία πολλές παγανιστικές τελετουργίες και εορτές.