γράφει ο Δημήτριος Ζαφειρόπουλος
Βόρειοι εναντίον Νοτίων. Όχι δεν πρόκειται για κάποια από τις τηλεοπτικές σειρές με αυτόν τον τίτλο που είχαν σημειώσει σημαντική επιτυχία την δεκαετία του ’80 στην κρατική τηλεόραση. Κι όμως οι περισσότεροι Έλληνες απ’ αυτές γνωρίζουν, ο,τι γνωρίζουν για τον Αμερικανικό Εμφύλιο. Ίσως και από την κινηματογραφική μεταφορά των μυθιστορημάτων «Όσα παίρνει ο άνεμος» και «Επιστροφή στο Παγωμένο βουνό». Ακόμη και οι χιλιάδες αναγνώστες των ιστορικών περιοδικών της χώρας μας, ελάχιστες φορές έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν κάποιο άρθρο σχετικό με αυτήν την περίοδο.
Παρ’ όλη όμως την έλλειψη βιβλιογραφίας στην Ελλάδα, ζωηρό παραμένει στο εξωτερικό, και όχι μόνον στις ΗΠΑ, το ενδιαφέρον γι’ αυτήν την ιστορική περίοδο με εκδόσεις βιβλίων, σεμινάρια και ιστοριογραφικά συμπόσια. Γιατί όμως αυτό το ενδιαφέρον;
Ο Αμερικανικός Εμφύλιος υπήρξε ένα από τα κορυφαία γεγονότα το 19ου αιώνα και είχε συνέπειες οι οποίες επηρέασαν την Ιστορία μέχρι την σημερινή εποχή. Ο πόλεμος αυτός δημιούργησε τις ΗΠΑ ως υπερδύναμη, δίνοντας τους όλα τα χαρακτηριστικά του όρου αυτού. Μέχρι τότε οι πρώην αγγλικές αποικίες ήταν μια κρατική οντότητα με σημαντική οικονομική ευρωστία πλην όμως η πολιτική και στρατιωτική της δύναμη και επιρροή δεν ξεπερνούσε τα νότια σύνορα του γειτονικού τους Μεξικού.
Μετά την επικράτηση των Βορρείων στον σκληρό αγώνα των ετών 1861-1865 όλα άλλαξαν. Η νίκη των «Γιάνκηδων» έδωσε στο κράτος αυτό όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που έχει η υπερδύναμη του σήμερα. Την καπιταλιστική οικονομία, την πολιτική τάξη που εξαρτά την δύναμη της από το μεγάλο κεφάλαιο, την ιμπεριαλιστική διάθεση για υποταγή του κάθε διαφορετικού, τους μηχανισμούς προπαγάνδας που αγιοποιούν τον σκοπό τους και δαιμονοποιούν τον αντίπαλο και αλλά πολλά ακόμα.
Όταν την άνοιξη του 1865 τα όπλα σίγησαν, η αμέτοχη στον πόλεμο αυτό Ευρώπη, μοναδικός τότε διαμορφωτής της παγκόσμιας εξουσίας, είδε να ξεπροβάλλει στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού ένας κολοσσός. Ένας κολοσσός που σε πέντε χρόνια μόνο κινητοποίησε ένα στράτευμα με πάνω από ένα εκατομμύριο στρατιώτες και ενώ ξεκίνησε τον πόλεμο με λιγότερα από πενήντα πολεμικά σκάφη, τον τελείωσε με περισσότερα από εξακόσια. Και όλα αυτά έγιναν χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά η οικονομία της χώρας, αντίθετα είδε την βιομηχανική της παραγωγή να αυξάνεται κατακόρυφα. Η δημοκρατία του Καπιταλισμού ήταν πια έτοιμη να δείξει τα δόντια της σε ολόκληρο τον πλανήτη…
Ενώ η στρατηγική σκέψη και ο τρόπος του μάχεσθαι στην αρχή των συγκρούσεων ακλουθούσαν ακόμα τα δόγματα της μάχης του Βατερλώ με τις στοιχισμένες σειρές των ανδρών, είδε στην πορεία του να αναπτύσσονται οι τακτικές του πολέμου θέσεων και χαρακωμάτων που θα περίμεναν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να βρουν την απόλυτη εφαρμογή τους. Την ίδια στιγμή εφαρμόστηκε από τους νικητές η στρατηγική της ολοκληρωτικής εξαφάνισης του αντιπάλου μέσω ης καταστροφής των υλικών πόρων του εχθρού. Ο πόλεμος πια μεταφερόταν στους αμάχους μέσω της πυρπόλησης των εργοστασίων, των χωραφιών, των πόλεων και της εκδίωξης του άμαχου πληθυσμού από τις εστίες του. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι σ’ αυτόν τον πόλεμο οι συνολικές απώλειες ξεπέρασαν τις απώλειες των ΗΠΑ σε όλους τους άλλους πολέμους της ιστορίας τους, συμπεριλαμβανόμενων και των δυο παγκοσμίων.
Νέα όπλα εμφανίστηκαν και νέες τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν. Ο σιδηρόδρομος για την γρήγορη και αποφασιστική μεταφορά στρατευμάτων και ο τηλέγραφος για την έγκαιρη ειδοποίηση και υποκλοπή των νέων του εχθρού. Το πολυβόλο ως όπλο έκανε την δειλή παρθενική του εμφάνιση. Για πρώτη φορά θωρακισμένα πλοία συγκρούστηκαν μεταξύ τους, ενώ η εφευρετική απελπισία των Νοτίων έριξε στην μάχη για πρώτη φορά την τορπιλάκατο, το υποβρύχιο ενώ η νάρκη τόσο αυτή της ξηράς όσο και της θαλάσσης, είδε την μαζική και αποφασιστική χρησιμοποίηση της.
Το ιππικό, ο βασιλιάς μέχρι τότε της μάχης, άλλαξε ρόλο και αντί για τις ηρωικές επελάσεις του παρελθόντος είδε την χρήση του ως στρατηγικού όπλου σε επιδρομές στα μετόπισθεν του αντιπάλου αλλά και ως μοχλός διάρρηξης του μετώπου, προαναγγέλλοντας τον Blitzkrieg των γερμανικών panzer το 1940. Η άμυνα σε προπαρασκευασμένες αμυντικές γραμμές και η χρήση ταχύσκαπτων οχυρωμάτων είδε την αποθέωση της μαζί με τις τακτικές υπερκέρασης και έξοχων τακτικών ελιγμών.
Το πολεμικό σχολείο της σύγχρονης εποχής, τα πέντε χρόνια του Εμφυλίου δούλεψε σε πλήρη παράγωγη διδαγμάτων για το μέλλον της στρατηγικής σκέψης.
Η ελληνική εμπλοκή
Το κενό στην παραγωγή και διάθεση βάμβακος ήρθε εκείνη την στιγμή να το καλύψει το επιχειρηματικό δαιμόνιο της ελληνικής παροικίας της Αιγύπτου. Με ονόματα όπως αυτά των Μπενάκη και του Αβέρωφ να πρωτοστατούν, οι λίγοι μέχρι τότε Έλληνες της Αιγύπτου άρπαξαν την ευκαιρία και στα γόνιμα εδάφη γύρω από τον Νείλο εντατικοποίησαν την παραγωγή και με απρόσκοπτη μεταφορά χόρτασαν τις διψασμένες γι’ αυτό το εμπόρευμα αγορές της Ευρώπης. Με το αζημίωτο φυσικά, ανοίγοντας παράλληλα τον δρόμο για την αριθμητική και οικονομική γιγάντωση αυτής της Ελληνικής παροικίας που τόσο επηρέασε τις κατοπινές εξελίξεις του Έθνους με τους Εθνικούς Ευεργέτες και τους πολιτικούς μαικήνες που προσέφερε.
Εκτός όμως απ’ αυτήν την έμμεση εμπλοκή των Ελλήνων στον Αμερικανικό Εμφύλιο υπήρξε και μια άλλη άμεση, καθώς πολλοί συμπατριώτες μας βρέθηκαν να πολεμούν στις γραμμές και των δυο αντιπάλων. Εδώ θα αναφερθούμε σε αυτούς που πολέμησαν με την πλευρά του Νότου.
Στις τάξεις του 10ου Συντάγματος Πεζικού της Λουιζιάνα επτά μέλη του δήλωσαν τόπο καταγωγής την Ελλάδα. Η διαδρομή που τους οδήγησε εκεί, μεγάλη και μακρινή. Προέρχονταν από το περίφημο Βασιλικό Μακεδονικό Σύνταγμα του Κράτους των δυο Σικελιών.
Ο ΛΕΥΚΟΣ ΗΛΙΟΣ ΤΩΝ ΗΤΤΗΜΕΝΩΝ
Τα ξημερώματα της 12ης Απριλίου 1861 εξερράγη η πρώτη χειροβομβίδα του πολέμου της Απόσχισης. Και οι δυο πλευρές περιμένουν έναν σύντομο, έντιμο, ομαλό πόλεμο. Η σύγκρουση όμως θα διαρκέσει τέσσερα χρόνια και θα είναι η πιο αιματηρή ολόκληρης της αμερικανικής ιστορίας. Οι απώλειες θα είναι κατά ένα τρίτο μεγαλύτερες από εκείνες που υπέστησαν οι ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 618.000 έναντι 407.000, για έναν πληθυσμό επτά φορές μικρότερο. Το 1861, οι ΗΠΑ δεν αποτελούν ένα μόνο έθνος, αλλά δυο, τα οποία είναι εντελώς διαχωρισμένα, ο Νότος και ο Βορρας.
Όταν αυτό το 1860 απορροφήθηκε από το νεοσύστατο ιταλικό κράτος ο πρόξενος των ΗΠΑ στη Νεάπολη, νότιας καταγωγής, έστειλε με καράβια περισσότερους από 800 ανέργους πλέον στρατιώτες των Βουρβόνων στην Νέα Ορλεάνη, βλέποντας τα σύννεφα του πολέμου να πυκνώνουν στον τόπο καταγωγής του. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και οι επτά προαναφερθέντες συμπατριώτες μας.
Στην Νέα Ορλεάνη επίσης, που ήταν μια πόλη με περίπου το 40% των πολιτών της να αποτελείται από μετανάστες δημιουργήθηκε μια «Ευρωπαϊκή» ταξιαρχία Πολιτοφυλάκων. Αυτή αποτελείτο από λόχους που είχαν εθνική σύσταση, αντιπροσωπεύοντας τον τόπο καταγωγής των μεταναστών. Ανάμεσα τους και ένας ελληνικός λόχος με ογδόντα περίπου αξιωματικούς και οπλίτες. Στα ονόματα των αξιωματικών φιγουράρει και ένα όνομα με ένδοξη συμμέτοχη στους αγώνες για την Εθνική Απελευθέρωση του ’21, George Caratassos.
Από την δεκαετία του 1820 στην Φλόριντα. Μια από τις πολιτείες του Νότου, υπάρχει μια ελληνική κοινότητα που μέχρι και σήμερα φέρει το όνομα New Smyrna. Την δημιούργησαν κάτοικοι των μικρασιατικών παραλίων αλλά και πολλές οικογένειες σφουγγαράδων της Καλύμνου, οι οποίοι είδαν την ριψοκίνδυνη τέχνη της κατάδυσης για την συλλογή σφουγγαριών να εκτιμάται ιδιαίτερα στις θάλασσες της Καραϊβικής. Οι κάτοικοι της πόλης αυτής όπως και όλοι οι πολίτες του Νότου, μετά το 1862 ήταν υπόχρεοι στρατιωτικής θητείας και έδωσαν και αυτοί τον επικό αγώνα του Νότου για την ανεξαρτησία και την διατήρηση του τρόπου ζωής τους, ενάντια στην αδηφάγο πολιτική αφομοίωσης του «American way of life».