Ο αγαπημένος μου φίλος Νίκος Θεοδώρου, ακούραστος ιστορικός ερευνητής, που με μόχθο έχει συγκεντρώσει πολύτιμες μαρτυρίες σε Κύπρο και Ελλάδα από πρόσωπα που διεδραμάτισαν καίριο ρόλο στην ταραχώδη πορεία του Έθνους μας, μου ζήτησε να καταθέσω μία δική μου μαρτυρία. Όσα ξέρω και όσα έζησα από την πολύκροτη εκείνη ιστορία των «Ιουλιανών» του 1965, που μετέβαλε την Ελλάδα σε πολιτικό καμίνι. Το πράττω ευχαρίστως.
Ο Νίκος Θεοδώρου, ζητά την κατάθεση των στοιχείων που διαθέτω, επειδή σαν δημοσιογράφος τότε παρακολουθούσα τα γεγονότα, αλλά κυρίως διότι με την πάροδο του χρόνου είχα στενή συνεργασία και επαφή με τους πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου, και έκανα πολύχρονες έρευνες, που κατέληξαν σε βιβλία, και σε αναγνώσματα στον ημερήσιο Τύπο. Τα ερωτήματα που απασχολούν ακόμα το κοινό για το ταραγμένο 1965, συνοψίζονται στα εξής:
1) Τι ακριβώς συνέβη τότε; Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος «έδιωξε» τον λαοπρόβλητο πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, και γιατί;
2) Εκείνοι από τον χώρο της Ενώσεως Κέντρου, που διεφώνησαν με την τακτική του Γεωργίου Παπανδρέου, ήσαν «αποστάτες»; Και γιατί διεφώνησαν; Ήσαν «αυλόδουλοι», όπως τους εχαρακτήριζαν οι φανατικοί Παπανδρεϊκοί και οι Κομμουνιστές, ή μήπως κάτι άλλο συνέβη;
3) Ποιος ήταν τότε ο ρόλος του Ανδρέα Παπανδρέου, και γιατί έγινε το κεντρικό πρόσωπο της μεγάλης αναταραχής; και
4) Η λεγόμενη «αποστασία» έφερε ή προκάλεσε την επέμβαση του Στρατού, δηλαδή την δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967;
Είναι περίεργο, αλλά σπάνια θα βρει κανείς μέσα στην νεωτέρα πολιτική μας Ιστορία, μία υπόθεση τόσο ξεκάθαρη (ακόμα και δια της απλής λογικής) για όσους μελετούσαν τα γεγονότα που έγινε «μυστηριώδης» από τον φανατισμό, την πολιτική τύφλωση, και από εκείνους, που είχαν συμφέρον να διαστρέψουν τα γεγονότα, εξ αιτίας του στείρου πολιτικού πάθους. Και, δυστυχώς, η πλαστή εικόνα που καλλιέργησαν, όσοι ήθελαν να δικαιώσουν την Παπανδρεϊκή πλευρά, επεκράτησε σ’ ένα κόσμο που δεν είχε διάθεση να σκεφτεί περισσότερο, και «βολεύτηκε» με την εικόνα που επεκράτησε. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, εν συντομία, να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, με την ελπίδα ότι ένας κόσμος που προβληματίζεται και δεν θέλει να ζει με μύθους, θα μας δικαιώσει.
Το 1951 ήταν η τελευταία φορά που το Κέντρον βρέθηκε στην εξουσία. Χρειάστηκαν μακρόχρονοι αγώνες, για να σχηματισθεί η ένωσις κεντρώων κομμάτων, που το 1960 πήραν ενιαία μορφή, με στόχο φυσικά την κατάκτηση της εξουσίας, και την απομάκρυνση της Δεξιάς. Η νίκη ήλθε το 1963, και στις επόμενες εκλογές, το 1964, η Ένωσις Κέντρου επήρε την απόλυτη πλειοψηφία με το 53%.
Οι σχέσεις του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου με τον Βασιλέα Κωνσταντίνο και τα Ανάκτορα ήσαν ιδανικές και ιδιαίτερα θερμές. Το σκηνικό άλλαξε απότομα, όταν ο γιος του πρωθυπουργού (σαν υπουργός είχε αποτύχει κατά την γνώμη του ίδιου του πατέρα του) ο Ανδρέας ανακατεύθηκε σε μία μυστική στρατιωτική οργάνωση με την επωνυμία ΑΣΠΙΔΑ. Αρχηγός της ήταν ο τότε λοχαγός Αρίστος Μπουλούκος. Η δράση του ΑΣΠΙΔΑ, ξεκίνησε μάλιστα από την Κύπρο, και την επεσήμανε ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας, ο οποίος ενημέρωσε την ελληνική κυβέρνηση. Την εποχή εκείνη, ο κεντρώος Τύπος εχαρακτήριζε την «υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ» σαν… «μύθο», φανταστικό κατασκεύασμα, που είχε στόχο να πλήξει τον πρωθυπουργό. Τα πράγματα όμως απέδειξαν ότι η οργάνωση αυτή ήταν πραγματική και πολιτικός της αρχηγός ή «σύμβουλος» ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου! Όταν αυτή η ιστορία έφθασε στην δημοσιότητα, λειτούργησε σαν… νάρκη στα θεμέλια της κυβέρνησης!
Δεν έχει σημασία, αν ο ΑΣΠΙΔΑ ήταν σοβαρή ή φαιδρή οργάνωση. Στα μέτρα της εποχής ήταν κάτι πολύ σοβαρό, κι άλλωστε η ΕΡΕ με αρχηγό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, δεν ζητούσε τίποτα καλύτερο για να ρίξει την κεντρώα κυβέρνηση. Δέον να σημειωθεί ότι, στα μετέπειτα χρόνια, όλοι οι πρωταγωνιστές του ΑΣΠΙΔΑ έγραψαν απομνημονεύματα αποκαλυπτικά, στα οποία καταγράφεται λεπτομερώς ο ρόλος του Ανδρέα. Ο πρωθυπουργός βρέθηκε στην ανάγκη να παραπέμψει την υπόθεση στην Στρατιωτική Δικαιοσύνη. Ο Ανδρέας φοβούμενος τις συνέπειες, λειτούργησε πολύ άσχημα, και επεδίωξε να μεταβάλει το προσωπικό του νομικό πρόβλημα σε πολιτική κρίση, πράγμα που το επέτυχε.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου-παρά την τεράστια πολιτική του πείρα-φέρθηκε με αψυχολόγητο τρόπο, που προκάλεσε απορίες. Στην προσπάθειά του να καλύψει τον γιο του, ζήτησε από τον Βασιλέα να υπογράψει την παραίτηση του υπουργού Αμύνης Γαρουφαλιά και, προέβαλλε την αξίωση, να αναλάβει εκείνος, παράλληλα με την πρωθυπουργία, και το υπουργείο Αμύνης! Ο Κωνσταντίνος υπέγραψε την απομάκρυνση του Γαρουφαλιά. Παρετήρησε όμως-και ορθά-ότι δεν ήταν δυνατόν να προΐσταται των ανακρίσεων για τον Ανδρέα ο… πατέρας του «κατηγορουμένου»!
Έδωσε όμως την δυνατότητα στον Γεώργιο Παπανδρέου να βάλει υπουργό Αμύνης όποιον συνεργάτη του ήθελε, μέχρις ότου περατωθούν οι ανακρίσεις, και μετά-εάν ήθελε-μπορούσε να αναλάβει και το συγκεκριμένο υπουργείο. Του επρότεινε και δεύτερη εναλλακτική λύση: Να αναλάβει ο πρωθυπουργός και το υπουργείο Αμύνης, αλλά να πάει η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ στα πολιτικά δικαστήρια. Ήταν τόσο λογικές οι προτάσεις του Βασιλέως, ώστε ο «Γέρος» δεν ήξερε τι να απαντήσει, και αρκέσθηκε να πει: «Ή με εμπιστεύεστε και σαν υπουργό Αμύνης ή θα παραιτηθώ»… Ο Βασιλεύς ετόνισε, με έμφαση, ότι δεν τίθεται θέμα εμπιστοσύνης και ότι δεν ήθελε να παραιτηθεί ο Γεώργιος Παπανδρέου.
ΙΟΥΛΙΑΝΑ, ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ
Τι συνέβη στην πολιτική ζωή της χώρας το «ταραγμένο» 1965, τι οδήγησε στην «αποστασία» κάποιων βουλευτών της Ενώσεως Κέντρου, τι ήταν ο ΑΣΠΙΔΑ και ποιος ο ρόλος του Ανδρέα Παπανδρέου σε αυτόν; Ποιος ευθύνεται για την ρήξη Βασιλέα – Παπανδρέου, τι στάση κράτησαν Αριστεροί πολιτικοί όπως ο Τσιριμώκος αλλά και άλλοι όπως ο Κανελλόπουλος;
Πως φτάσαμε στην ρήξη των, άλλοτε, καλών φίλων Γεωργίου Παπανδρέου και Πέτρου Γαρουφαλιά; Ήταν πραγματικά αποστάτης ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ή θύμα της προπαγάνδας του Ανδρέα Παπανδρέου;
Όλα αυτά τα ερωτήματα για την Σύγχρονη Πολιτική μας Ιστορία, απαντώνται στο βιβλίο αυτό μέσα από μαρτυρίες, τις οποίες συνέλλεξε ο Νίκος Θεοδώρου, μετά από συνομιλίες με τους κύριους πρωταγωνιστές της ταραγμένης εκείνης εποχής.
Το ακατανόητο αδιέξοδοι πήρε φωτιά. Όλοι οι συναρχηγοί του Κέντρου (Ηλίας Τσιριμώκος, Σάββας Παπαπολίτης, Στέφανος Στεφανόπουλος, Στέλιος Αλλαμανής, Σταύρος Κωστόπουλος και άλλοι) εξόρκισαν τον Γεώργιο Παπανδρέου να μην παραιτηθεί, διότι το πρόβλημα δεν ήταν αξεπέραστο. Την ίδια γνώμη εξέφρασαν και ΟΛΟΙ οι εκδότες των Κεντρώων εφημερίδων, Πάνος Κόκκας, Ιωάννης Βελλίδης, Χρήστος Λαμπράκης και Ιωάννης Παπαγεωργίου, εκτός από τους εκδότες του «Έθνους» που επηρέαζε ο Ανδρέας. Ο «Γέρος» ήταν αμετάπειστος.
Το κλίμα ήταν άσχημο. Κακοί σύμβουλοι των Ανακτόρων επηρέασαν άσχημα τον Κωνσταντίνο και τον εξώθησαν σ’ εκείνες τις απαράδεκτες επιστολές που αντήλλαξε με τον πρωθυπουργό. Στα μετέπειτα χρόνια ο Κωνσταντίνος το παραδέχτηκε, ότι αυτό ήταν ολέθριο δικό του λάθος. Παρά ταύτα, ο Κωνσταντίνος δεν εζήτησε την παραίτηση του πρωθυπουργού. Την υπέβαλε ο ίδιος ο «Γέρος» και επαρουσίασε έντεχνα στους οπαδούς του ότι ο Βασιλιάς τον «έδιωξε» ή τον «εκπαραθύρωσε»! Η Ελλάδα απ’ εκείνη την στιγμή, έγινε ηφαίστειο. Άτυπα, αλλά ουσιαστικά, ετίθετο πολιτειακό ζήτημα. Από τους εκδότες του Κέντρου, οι Χρήστος Λαμπράκης και Ιωάννης Παπαγεωργίου, ηπιότερα ο Βελλίδης, έκαναν «στροφή», φοβούμενοι την πτώση της κυκλοφορίας των εφημερίδων τους.
Τότε ο Βασιλεύς έκανε το μοιραίο σφάλμα τακτικής. Χωρίς να υπάρξει προηγουμένως ενημέρωση της Κοινής Γνώμης, για το τι είχε συμβεί, ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Γεώργιο Νόβα. Η τόσο απότομη ανάθεση, έδωσε την εικόνα συνωμοσίας και πυροδότησε χειρότερα το κλίμα. Οι διαδηλώσεις και οι βίαιες συγκρούσεις με την Αστυνομία, είχαν γίνει καθημερινό θέαμα. Οι δύο επόμενες Κεντρώες κυβερνήσεις, του Ηλία Τσιριμώκου και του Στέφανου Στεφανόπουλου αντιμετωπίστηκαν με την ίδια έχθρα από Παπανδρεϊκούς και Κομμουνιστές.
Ο Τσιριμώκος ανέλαβε την πρωθυπουργία, με την ελπίδα να επιφέρει άμβλυνση των παθών, και διότι με την μακρά πολιτική του πείρα έβλεπε ότι, εάν δεν επετύγχανε η προσπάθειά του αυτή, θα φτάναμε μοιραία σε δικτατορία. Ο Ανδρέας με αντιβασιλική «επαναστατική» φρασεολογία, ηλέκτριζε τις μάζες, και προειδοποιούσε ότι την επομένη των εκλογών, τις οποίες θα κέρδιζε η Ένωσις Κέντρου, ο Βασιλιάς θα έπαιρνε τις βαλίτσες του, και θα εκθρονιζόταν! Τότε ο Στρατός άρχισε να προετοιμάζεται. Έλεγε ο Τσιριμώκος: «Γνωρίζω ότι η χυδαία απλοποίησις του προβλήματος, μαζί με την ανανδρείαν του πολιτειακού, έχει αποφέρει καρπούς. Ο μύθος ότι τον «Γέρο» που εκπροσωπεί την Δημοκρατίαν-αυτός και μόνος-τον «έδιωξε» ο νεαρός Βασιλεύς, ότι ο «Γέρος» δεν μπορούσε να είναι πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν, κ.ο.κ.ε. ενώ οι «αυλόδουλοι» που τον διεδέχθησαν-τα χθεσινά πρώτα στελέχη της Ενώσεως Κέντρου-είναι «έτοιμοι για όλα», έχει ευρέως διαδοθεί. Και ήτο εύκολον να «πιάσει».
Είναι ωραίος ο ρόλος εκείνου που ανθίσταται «εναντίον της Μοναρχίας» και βάρος το να εμφανίζεται κανείς ως υπερασπιστής του «Μονάρχου» εναντίον του «Γέρου». Το ζήτημα όμως είναι, αν έπρεπε να γλιστρήσωμε όλοι εις τον εύκολον δρόμον της δημαγωγίας, και χάριν του «Γέρου», να αφήσωμεν να πάει κατά διαβόλου η Δημοκρατία και η χώρα…». Ήξερε τι έλεγε ο Τσιριμώκος και τα γεγονότα τον δικαίωσαν, αλλά ήταν αργά.
Η κυβέρνηση Τσιριμώκου καταψηφίστηκε. Η επόμενη κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου, κατόρθωσε να σταθεί. Τότε ο Γεώργιος Παπανδρέου αντιλαμβανόμενος ότι με την έξαλλη πολιτική και «στρατηγική» του Ανδρέα τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, εζήτησε από τον Παναγιώτη, Κανελλόπουλο να μεσολαβήσει στον Βασιλιά για μία συνάντηση των τριών (Βασιλέως-Γεωργίου Παπανδρέου-Κανελλόπουλου) προκειμένου να εκτονωθεί η κατάσταση.
Πράγματι η μυστική συνάντηση έγινε ένα βράδυ στα Ανάκτορα του Τατοΐου. Εκεί οι σχέσεις Βασιλέως-Γεωργίου Παπανδρέου αποκαταστάθηκαν πλήρως. Αντί όμως αυτή η συμφιλίωση να γνωστεί ευρέως, ώστε να πέσει ο πολιτικός πυρετός, κατά παράκληση του αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου, τηρήθηκε μυστική, επειδή φοβόταν την έξαλλη αντίδραση του Ανδρέα! Και άλλωστε οι σχέσεις, πατρός και υιού Παπανδρέου, είχαν φτάσει σε πολύ άσχημο σημείο. Σ’ εκείνη την μυστική συνάντηση αποφασίστηκε να ρίξουν την κυβέρνηση Στεφανοπούλου και να αναλάβει πρωθυπουργός ο Ιωάννης Παρασκευόπουλος. Αλλά αυτήν την κυβέρνηση, την τορπίλισε ο Ανδρέας. Τότε, ο Κωνσταντίνος ανέθεσε την κυβέρνηση που θα προετοίμαζε τις εκλογές στον, αρχηγό της ΕΡΕ, Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου έκανε ακόμη ένα λάθος, βγάζοντας… πολεμική κραυγή, ότι: « Ο Βασιλεύς προτίμησε να γίνει κομματάρχης…»!
Ο μοιραίος κατήφορος είχε αρχίσει. Ο Στρατός βλέποντας ότι ουσιαστικός νικητής στις εκλογές θα ήταν ο Ανδρέας, επήρε τις αποφάσεις του. Η ΕΡΕ είχε αποφασίσει να κηρύξει στρατιωτικό νόμο, εάν την επόμενη των εκλογών, εκέρδιζε η Ένωση Κέντρου. Οι στρατηγοί περίμεναν εντολές του Κωνσταντίνου, αλλά ο Βασιλεύς δεν εγνώριζε ότι, δεν ήλεγχε πλέον τον Στρατό, παρά μόνο μερικούς στρατηγούς. Η ομάδα του Γεωργίου Παπαδοπούλου, κινήθηκε άριστα συνωμοτικά. Διέφυγε της προσοχής, ακόμα και των Αμερικανών, οι οποίοι το πρωί της 21ης Απριλίου, ζητούσαν να μάθουν ποιοι έκαναν το Κίνημα! Στις 22 Απριλίου, ο Αμερικανός πρεσβευτής Τάλμποτ και ο επικεφαλής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, εζήτησαν επιτακτικά από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Κόλλια, να μην πειράξουν τον Ανδρέα Παπανδρέου, και να του δώσουν διαβατήριο να φύγει με την οικογένειά του στο εξωτερικό, όπως κι έγινε λίγο αργότερα.
Μετά την Μεταπολίτευση, σε συναντήσεις που είχα με τον Στυλιανό Παττακό, του είχα θέσει το ερώτημα: «Εάν η Ένωση Κέντρου παρέμενε όλη ενωμένη γύρω από τους Παπανδρέου, τι θα κάνατε;». Μου απήντησε αυθόρμητα, επί λέξει: «Θα είχαμε κάνει την Επανάσταση από το 1965…»! Επομένως, η λεγόμενη «αποστασία», δεν έφερε την δικτατορία, αλλά την καθυστέρησε. Αυτή είναι η αλήθεια…
Γιώργος Λεονταρίτης