γράφει o Γιάννης Δράκος
Παραμονές της άλωσης, η άλλοτε κραταιά Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το καμάρι του Μεσαιωνικού Ελληνισμού, δεν θυμίζει τίποτε από το ένδοξο παρελθόν της.
Την είχαν καταστήσει ανίσχυρη οι εμφύλιες διαμάχες, η εμφάνιση πολλών επικίνδυνων εχθρών στα σύνορά της, αλλά το μεγαλύτερο πλήγμα είχε επιφέρει η άλωση από τους Σταυροφόρους το 1204 με την Δ’ Σταυροφορία. Η ανεξάρτητη Αυτοκρατορία της Νίκαιας, ένα από τα μικρά κράτη που ίδρυσαν οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, ανακατέλαβε την Πόλη το 1261, αλλά η Αυτοκρατορία δεν μπόρεσε ποτέ να αποκτήσει την πρότερή της οικονομική και εδαφική ισχύ.
Οι φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου για ανασύσταση της Αυτοκρατορίας δεν αρκούσαν για να αντιμετωπιστεί ο θανάσιμος κίνδυνος των Οθωμανών. Χρειάζονταν έξωθεν βοήθεια. Αυτή μπορούσε να προέλθει μόνον από την Καθολική Δύση, ήταν όμως μισητή στους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης οι οποίοι ήταν διχασμένοι ανάμεσα σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς». Ωστόσο ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έστειλε αίτημα βοήθειας με πρεσβεία στον Πάπα Νικόλαο Ε’. Αυτός έθεσε εκ νέου τον όρο της ένωσης των Εκκλησιών. Συμφώνησε με τον Αυτοκράτορά μας να στείλει ιερείς στην Πόλη για να πείσουν τον λαό για την αναγκαιότητα της ένωσης των Εκκλησιών.
«Ενωτικοί» και «ανθενωτικοί»
Ήρθαν ο αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης Λεονάρδος και ο καρδινάλιος Ισίδωρος οι οποίοι λειτούργησαν στην Αγία Σοφία. Η αντίδραση του κόσμου ήταν άμεση. Βγήκαν στους δρόμους και γέμισαν τις άλλες εκκλησίες όπου λειτουργούσαν οι «ανθενωτικοί» με επικεφαλής τον μετέπειτα Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Το μίσος προς τους καθολικούς δεν ήταν απόρροια μόνον δογματικών διαφορών. Οι κάτοικοι της Πόλης δεν μπορούσαν να ξεχάσουν την βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Σταυροφόροι το 1204 και την αδιανόητη πράξη τους να επιτεθούν και να αλώσουν την τότε μεγαλύτερη πόλη της Χριστιανοσύνης. Ακόμη υπήρξε το θέμα της καταπίεσης των Ορθοδόξων πληθυσμών στις περιοχές που κατείχαν οι Λατίνοι.
Υπήρξε όμως και η αντίδραση στην οικονομική διείσδυση της Γένουας και της Βενετίας που λόγω αυτής οι κάτοικοι είχαν φτάσει στα πρόθυρα εξαθλίωσης. Από την μεριά τους οι Οθωμανοί, πονηρά σκεπτόμενοι, είχαν άλλη συμπεριφορά απέναντι στους Χριστιανούς. Πολλοί από αυτούς διατηρούσαν υψηλές θέσεις στην διοίκηση, ακόμα και στον στρατό, ήταν κυρίαρχοι στο εμπόριο και οι Χριστιανοί φορολογούνταν χαμηλότερα και ζούσαν με σχετική ασφάλεια. Αυτή η διαμορφωμένη κατάσταση είχε κάνει μία μερίδα των κατοίκων να διάκεινται ευνοϊκά προς τους Οθωμανούς, με κύριο εκφραστή τον Λουκά Νοταρά.
Έναρξη της μοιραίας πολιορκίας
Ο Μωάμεθ όμως ετοιμαζόταν εντατικά για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Στην Αδριανούπολη, που την χρησιμοποιούσε σαν έδρα του, συγκρότησε ένα τεράστιο στρατό 150.000 ανδρών και 400 πλοίων. Πολλά στήριζε στο πυροβολικό του που ήταν το πιο σύγχρονο της εποχής ναζί με το τεράστιο πολιορκητικό κανόνι που σύμφωνα με τους ιστορικούς είχαν κατασκευάσει Σάξονες τεχνίτες, την «μπομπάρδα». Στις 7 Απριλίου 1453 ο Μωάμεθ κήρυξε επίσημα την πολιορκία της Βασιλεύουσάς μας και έστησε την σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού. Ο αγώνας των Βυζαντινών ήταν άνισος, απέναντι στα στίφη των Τούρκων είχαν να αντιπαρατάξουν μόνον 7.000 μαχητές εκ των οποίων οι 2.000 μισθοφόροι, κυρίως Γενουάτες και Ενετοί. Υπήρχε ακόμη στην Πόλη και ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων (50.000) περίπου με επισιτιστικά προβλήματα. Το άνισο του αγώνα τους δεν εμπόδισε τους υπερασπιστές της πόλης να αντισταθούν ηρωικά και με αυταπάρνηση.
Την Πόλη είχε βοηθήσει για 1.000 χρόνια το διπλό τείχος και η τάφρος που την περιέβαλλαν από ξηράς, τώρα όμως είχαν να αντιμετωπίσουν τα πυροβόλα των Τούρκων. Η ανατολική πλευρά της Πόλης, προς τον Κεράτιο Κόλπο, προφυλασσόταν από μία τεράστια αλυσίδα που εμπόδιζε την δίοδο. Όταν ο πλοίαρχος Φλαντανελλάς, στις 20 Απριλίου επικεφαλής ενός μικρού στολίσκου, έσπασε τον τουρκικό κλοιό και ανεφοδίασε τους υπερασπιστές της Πόλης, ο Μωάμεθ κατάλαβε πως μόνον με τα κανόνια του δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα. Ένας Ιταλός μηχανικός τον βοήθησε να κατασκευάσει δίολκο και στις 21 προς 22 Απριλίου περί τα 70 πλοία των Οθωμανών από τον Βόσπορο πέρασαν στον Κεράτιο Κόλπο.
Η ώρα της θυσίας
Η κατάσταση για τους ηρωικούς υπερασπιστές έγινε πλέον δραματική, έπρεπε να μεταφέρουν κάποιες από τις λιγοστές τους δυνάμεις ώστε να υπερασπιστούν και την ανατολική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Η τελική επίθεση των Οθωμανών ξεκίνησε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453, κατά χιλιάδες επιτίθονταν οι Τούρκοι και οι υπερασπιστές μάχονταν με πείσμα και γενναιότητα. Από μία μικρή πόρτα, σύμφωνα με τον θρύλο, οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη. Ο Αυτοκράτοράς μας πολέμησε με αφάνταστο ηρωισμό και όταν έμεινε μοναχός του Άγγελος Κυρίου τον πήρε μαζί του ώστε στο μέλλον να έρθει ως ελευθερωτής να διεκδικήσει αυτά που μας ανήκουν.
Αυτά που συνέβησαν μετά είναι η απόδειξη για το πόσο άδικο είχαν αυτοί που έβλεπαν ευνοϊκά τους Τούρκους. Ο Μωάμεθ διέταξε τριήμερη σφαγή και λεηλασία. Χιλιάδες σφάχτηκαν και όσοι επέζησαν πουλήθηκαν σαν σκλάβοι. Σύμφωνα με τους χρονικογράφους της εποχής ο Μωάμεθ πανηγύρισε την νίκη προσευχόμενος στον Αλλάχ μέσα στην Αγία Σοφία ανεβασμένος επάνω στην Αγία Τράπεζα.
Μπορεί να έπεσε η Βασιλίδα των Πόλεων όμως ο Ελληνισμός δεν έσβησε. Την φλόγα της ελευθερίας κρατούσαν άσβεστη για αιώνες η Ορθοδοξία και οι λαϊκοί μύθοι και θρύλοι του έθνους μας. Και αυτή ήρθε μετά από συνεχείς αγώνες, θυσίες και ποταμούς αίματος.