Ο νεομάρτυς του συγχρόνου Ελληνισμού Γρηγόρης Αυξεντίου, προσωποποιεί την αρετή και το μεγαλείο του Γένους. Αγωνίστηκε με αρετή και τόλμη για την απελευθέρωση της Κύπρου από τον αγγλικό ζυγό, και με τον μαρτυρικό του θάνατο κατέστη αιώνιο σύμβολο ηρωισμού και μαχητικότητος.
Γεννημένος στο κατεχόμενο σήμερα χωριό Λύση της επαρχίας Αμμοχώστου (1928), είχε ως όνειρο ζωής να σπουδάσει στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Με την ολοκλήρωση των εγκυκλίων σπουδών του μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου δεν θα επιτύχει στις εισιτηρίους εξετάσεις. Εν συνεχεία θα υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία ως Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Με την επιστροφή του στην Κύπρο (1952), εργάζεται ως αυτοκινητιστής και παραλλήλως μυείται από τους πρώτους στην ΕΟΚΑ, λαμβάνοντας το επαναστατικό ψευδώνυμο «Ζήδρος».
Την 1η Απριλίου 1955, επιτίθεται με ομάδα καταδρομών, στις αποθήκες καυσίμων της αγγλικής βάσεως στην Δεκέλεια. Συνεχίζει την ένοπλη δράση του, διακρινόμενος για τις ηγετικές του ικανότητες, την αρετή το θάρρος και το ήθος του ορίζεται από τον Διγενή ως υπαρχηγός της ΕΟΚΑ. Επικηρυγμένος από τους Άγγλους, κρύβεται σε βουνά και μοναστήρια. Σ’ ένα από αυτά, την Αχειροποίητο (στην περιοχή του Πενταδάκτυλου), νυμφεύεται κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες την ως τότε μνηστή του Βασιλεία Παναγή, τον Ιούνιο του 1955. Οι μάχες διαδέχονται η μια την άλλη: Αγύρτα, Λάπηθος, Πεδουλάς, Δευτερά. Το Πάσχα του 1956 βρίσκει τον ήρωα ν’ αναρρώνει στο ιστορικό (ιδρύθηκε το 1148) μοναστήρι του Μαχαιρά, μετά από εγχείρηση. Εκεί συνέβη και το πρωτοφανές της εμφάνισής του ενώπιον των διωκτών του, όταν πάνω από 100 Άγγλοι αξιωματικοί και στρατιώτες έζωσαν το μοναστήρι. Μεταμφιεσμένος σε καλόγερο, με γενειάδα και ράσο, ο Γρηγόρης Αυξεντίου παρουσιάστηκε και συστήθηκε στον Άγγλο επικεφαλής αξιωματικό ως ο «πατήρ-Xρύσανθος»!
Την 1η Μαρτίου του 1957, οι Άγγλοι ξανά εισβάλλουν στο μοναστήρι του Μαχαιρά. Κατά μία εκδοχή βασανίζουν τον αγωγιάτη της Μονής και τον αναγκάζουν ν’ αποκαλύψει ότι ο Αυξεντίου έχει κατασκευάσει καταφύγιο – κρύπτη στην περιοχή. Η άλλη εκδοχή είναι ότι ένας κτηνοτρόφος, κινούμενος από ιδιοτελή κίνητρα επρόδωσε το κρησφύγετο του «Ζήδρου», και μάλιστα οδήγησε τους Βρετανούς σε αυτό από ασφαλές μονοπάτι μέσα στο πυκνό δάσος.
ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ
Το ταπεινό αυτό πόνημα δεν επιδιώκει να δώσει απαντήσεις, ούτε καν να προσεγγίσει τόσο βαθιά οντολογικά ζητήματα υπάρξεως του ανθρώπου. Δίχως την παραμικρά υποψία επάρσεως, επιχειρούμε ό,τι σημειώσαμε και στον πρόλογο του πρώτου τόμου: Να ανασύρουμε, έστω και ακροθιγώς, από το ημίφως της Ιστορίας πρόσωπα τα οποία κατέθεσαν προσφορά στον τρόπο της ελληνορθοδόξου συνειδήσεως και παραδόσεως του Γένους. Αν τούτο αποτελεί μιαν, έστω και ελαχίστη, συμβολή εκ μέρους μας προκειμένου ο αναγνώστης να εμβαθύνει την προσωπική του μελέτη στο παράδειγμά τους, τότε η προσπάθεια μας έχει επιτύχει τον σκοπό της. Γιατί ακόμη και αυτό, εδώ που φτάσαμε, είναι μια πράξη εσωτερικής αντιστάσεως για τον καθένα μας προσωπικά.
Οι Άγγλοι με ισχυρότατες δυνάμεις, λόγω του πανικού και των φοβερών απωλειών που τους είχαν προκαλέσει οι καταδρομείς του Αυξεντίου, περικυκλώνουν την κρύπτη των μαχητών της ΕΟΚΑ. Ο Αυξεντίου προαισθανόμενος το τέλος, διατάζει τους 4 μαχητές του να βγουν έξω και να παραδοθούν. Εκείνοι αρνούνται: Οι στιγμές είναι δραματικές, με τον υπαρχηγό της ΕΟΚΑ να επιμένει να παραδοθούν. Υπακούουν και μένει μόνος του. Ακολουθεί τιτανομαχία. Ένας Έλλην ήρως μέσα σε μια σπηλιά, αμύνεται ηρωικά εναντίον ενός σχεδόν συντάγματος πεζικού με βαρύ οπλισμό. Οι Άγγλοι αρχίζουν να μετρούν νεκρούς. Ρίχνουν χειροβομβίδες, και δακρυγόνα φοβούμενοι όχι απλά να εισέλθουν στην κρύπτη αλλά ακόμη και να πλησιάσουν! Στέλνουν τον Αυγουστή Ευσταθίου για να τον μεταπείσει και εκείνος αποφασίζει να μείνει μέσα και να πεθάνει μαζί του! Στις επαναλαμβανόμενες απειλές των Άγγλων να παραδοθεί, «Ζήδρος» απαντά: «Μολών Λαβέ»! Οι δύο μαχητές θα επιχειρήσουν έξοδο, αλλά λόγω εμπλοκής του όπλου του Ευσταθίου, δεν θα καταστή δυνατή. Η μάχη κράτησε σχεδόν δέκα (!) ώρες, με τους Άγγλους να μετρούν περισσοτέρους από σαράντα νεκρούς και πλήθος τραυματίες. Η λυσσαλέα άμυνα των Ελλήνων μαχητών, οι τρομακτικές απώλειες των Άγγλων, οι άσχημες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν, αλλά κυρίως ο φόβος των κατακτητών για πιθανή επίθεση καταδρομέων της ΕΟΚΑ μέσα από το δάσος, τους οδηγεί στην απόφαση να καταβρέξουν την κρύπτη με βενζίνη και να τους καύσουν, ρίπτοντας εμπρηστικές βόμβες.
Στον ορυμαγδό πυρός που ακολούθησε, ο Ευσταθίου καταφέρνει να εξέλθει της κρύπτης και να συληφθή από τους Άγγλους, οι οποίοι αφιονισμένοι του ζητούν να τους παραδώσει τον Αυξεντιου. Δεν πιστεύουν ούτε τώρα πως είναι νεκρός, και φοβούνται να εισέλθουν στο κρησφύγετο! Ο συμμαχητής του «Ζήδρου» παραδίδει το απανθρακωμένο σκήνωμα του Εθνομάρτυρος στους δυνάστες, προκειμένου να πειστούν πως ο Αυξεντίου είναι τελικά νεκρός…
Ήταν 3 Μαρτίου 1957. Την επομένη η σορός του «Σταυραετού του Μαχαιρά» θα ενταφιαστεί στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, στα «Φυλακισμένα Μνήματα». Πέρα από κάθε αμφιβολία το έπος της ΕΟΚΑ, οι μάρτυρες και οι ήρωες που συνδέθηκαν με τον τελευταίο αγώνα του Ελληνισμού, μας θυμίζουν σ’ αυτή την εποχή της απολύτου σήψεως, πως κάποτε υπήρχαν Έλληνες που άξιζαν να λέγονται Έλληνες.
Λ. Αλεξάνδρου
από το βιβλίο Ελληνορθόδοξες Πρωσοπογραφίες»